Ali Haydar Karayünlü

(ŞİRAN / İNÖZÜ / SARI SALTUK OCAĞINDAN DEDE)

 

AYHAN AYDIN

 

Ali Haydar dede, nerelisiniz?

Gümüşhane Şiran İnözü köyündenim.

Babam Rus muharebesinde Çorum’a muhacir gitmiş. Çorum’un Sungurlu Kazası’nın Çukurlu Köyü’ne yerleşmiş. Orada dedelik, hocalık yapmış.

Ben de  orada, 1929’da doğdum. 1946’da Şiran’ın İnözü Köyü’ne geldik temelli. Çimen Dağı’nda öküzleri koşturdum. Çok güzel bir köydür orası. Orada büyüdüm. Annem Çorumlu Sungurlu Kazası’ndandı.

 

Şiran’da kaç tane Alevi köyü var?

Tahminen 20 tane biliyorum.

 

İsimleri nelerdir?

Şifon, Çalan, Balıkhisar, Susuz, İnözü, Çal, Kırıntı, Yeniköy... Bir yer daha var oranın adını bilmiyorum.

Amcam Potik Dede vardı; meşhur adamdı. Ağuçan Ocağı’ndan Tacim Dede’ye hizmet etmiştir. 80 sene evvel Erzincan Kemah’ın Amerik Nahiyesi’nden Ihrik Köyü’nden Seyyid İbrahim yani Deli İbo, ona hizmet etmiştir, amcam Potik Dede.

 

Köyün ne kadarlık bir geçmişi var?

Potik anlatırdı; İnözü’nün kuruluşu 400 senelikmiş.

 

Sizin çocukluğunuzda babanız dedelik yaptı mı?

Babam dedelik yapmadı. O eski yazı okumuştu, hocalık yaptı. Çorum’da dede bilmezlerdi, köyümüze gittik dede olduğumuzu öğrendik biz. Çorum’da Hutbe okutmayan musahipliğe giremez.

 

Nasıl hutbe okutuyorsunuz?

Kurban kesilir, hutbe okunur, musahip olunur.

 

Anneniz Alevi miydi?

Değil, anam oranın yerlisi.

 

Köye nasıl gittiniz, babanız mı götürdü sizi?

Evet, babam götürdü beni. 1946’da babam beni orada evlendirdi yerleştim oraya. Babam Çorum’da kaldı, ben İnözü’nde kaldım.

 

Amcanızla kavuştunuz birbirinize?

Potik ile yaşadık,  1974’de vefat etti.

 

1946’da gidip onunla mı kaldınız otuz yıl?

Evet, onunla kaldım ne gördümse ondan gördüm.

 

Siz bu geleneği başka hangi yollardan öğrendiniz?

Çorum’da gördüğüm görgülerden başka bir şey değil.

 

Dedeleriniz nereden gelirlerdi?

Dedeler Ağuçanlar, Derviş Cemaller gelirdi.

 

Köyde hiç dede yok muydu?

Üç ev vardı; Potik bir de biz dedeyiz, başka yok.

 

Potik Dede ne anlatırdı, siz nereden gelmişsiniz, Sarı Saltık’a nasıl bağlısınız?

Sarı Saltık Romanya’nın Dimetoka’da yüzü dünyası değişmiştir. Hozat’ın Ovacık’a giden yol üstünde bir yerde bir nazargahı daha varmış. Sarı Saltık yedi tabuttan baş göstermiş. Türkiye’de Sarı Saltık’ın talibi çok azdır. Kars’ta, Erzincan’da, Sivas’ta birkaç yerde varmış, başka yerde talibi yokmuş.

 

Siz nasıl yürütmüşsünüz?

Gördüğümüz görgülerle, okuduğumuz kitaplarla.

 

Siz Sarı Saltık’lı diye mi bilinirsiniz?

Evet. Sarı Saltık diye biliriz.

 

Nereden bilinirsiniz, nereden gelmişsiniz?

Hozat’ın Karaca Köyü’nden gelmedir. O köyde çoktur Sarı Saltıklar.

 

Yani amcanız Karaca Köyü’nden gelmiş Şiran’a yerleşmiş. Peki, Şiran’daki İnözü köyü Alevi, sizinkiler önce mi gelmiş, yoksa sonra mı gelmiş?

Her biri bir yerden gelmişler. Sarı Saltık talipleri Zuvarlı Aşireti’ndendir.

 

İnözü’ndeki halk Tunceli’den, Kars’tan, Sivas’tan gelme siz de Hozat’tan geldiğinize göre sizi nasıl bir pir bildiler?

Sarı Saltık’a bağlılık dedelerimiz oradan gelmiş.

 

Dedenizin babası dedelik yapmış mı?

Yapmamış, köyde rehberlik yapmış. İnözülüler Potik’i pir olarak bilirler, bizi de rehber olarak tanırlar.

Potikler Ovacık’tan gelme; biz Karaca’dan gelmeyiz. Zara’nın Zuvar Köyü’nde çok amcalarımız vardır, oradan göçmüşler.

 

Siz Tunceli’den geldiniz,  amcalarınızın bir kolu Sivas’a gitti, babanız da Çorum’a gitti, siz sonra gelip İnözü’ne yerleştiniz, akrabalarınızın bir kısmı dağıldı. Böyle anlatıyorsunuz.

İnözü köyü kaç hane?

Ben gittiğimde 55 hane idi. Ayrıldığımda,1974’de ayrıldım, 86 hane idi.

 

Kelkit’te Alevi köyleri var mı?

Kelkit’in Çorak köyü Sarı Saltık talibidir, Şemik köyü Ağuçan talibidir. Ağaday vardır onlar Zaza köyü Zazaki onlar Kureyşhan, Kömür Köyü var bunlar aşiret Kürtçe konuşurlar.

 

Şiran’daki hangileri Kürt?

Sivan, Çalan...

 

Diğer köylere gittiniz mi, ziyaret ettiniz mi?

Ziyarete gittim.

 

Kırıntı’ya gittiniz mi?

Hiç gitmedim. Ben Zara’nın Zuvar Köyü’ne gittim. Amcalarımız orada iki defa gittim, dedelik, görgü ve sorguluk yaptım.

 

Orada talipleriniz var mı?

Var.

 

Ahmet Çamyurdu var Kartal’da oturan Dedemiz, nereli o?

Şiran’ın Sifon Köyü’nden. Cemal Abdal Mürsel kısmından.

 

Cemal Abdal Ocağı’nın iki kolu var, diyorsunuz. Bunlardan birisi Şiran’ın Sifon köyünde yaşayan dedelerin kolu.

 

Kırıntı Sarıbal evlatları  hakkında bilginiz var mı?

Bilgim yok. Yeni geldiğim sene Kırıntılı Hüseyin Şıh ile Potik iki gün konuştu.

 

Dede, 1974 yılına kadar ne yaptınız köyde?

Rençberlik yaptık.

 

 

Amcanızın dışında başka kimseden bu dedeliği görmediniz mi?

Herkese bağlılığım vardır, benim.

 

Siz cemi nasıl yapıyordunuz, nasıl yapardınız?

12 hizmet sahibi herkes kendi duasını bilecek. Herkes kendi duasını bilerek, yapacağını yaparak, bu yolu sürdürürdü.

 

12 hizmeti kim uygulardı, babanız bilmiyormuş?

Onlar Şah İbrahim Ocağı’ndan Kangal’dan geldiler, onların aşireti Salmanlar Aşireti geniş bir aşirettir. Çorum Sungurlu’nun Kamışlı Köyü, Körkü Köyü, Çukurlu Köy bu üç köy Salman Aşireti’dir, 12 hizmeti yürütürler. Herkes kendi duasını okur, düşkün olanları ceme bırakmazlar.

 

Potiğin gerçek ismi nedir?

İsmail Fırat lakabı Potik, İsmail olarak tanımazlar Potik olarak tanırlar. Ceme girmezdi hizmet ederdi o kadar kendi yönetici değildi. Bir kaymakam, hâkim, savcı Potik’i görmeden rahat etmezlerdi.

 

Köyünüzde gelenekler görenekler nasıldı?

Herkes kendi âleminde, kin nefret yoktur. Ben 1946’dan 1974’e kadar kaldım kimse kimse ile mahkemelik olmadı.

 

Düğünler, dernekler nasıldı?

Herkes çalgı ile giderdi.

 

Hayvancılık var mı?

Çok var.

 

Toprak tarım için elverişli mi?

Hayır, hep orman tohumu çamdan ekin bitmez her zaman el ile biçerdik tırpan kullanmazdık.

 

Çam size ne ürün verirdi?

Herkes keser, satar, öyle geçim olurdu.

 

Babaannem anlatıyor Yeniköy’den Çimendağı’na oduna giderlermiş... günler boyunca yol alırlarmış...

 

Oradan buraya gelenlerle komşuluğunuz var şimdi cem yürütüyor musunuz?

Cem yürütmüyorum, Şahkulu’na, Karacaahmet’e gidiyorum.

 

 

Siz normalde, cem erkan yürütüyor musunuz?

Erkanlarını biliyorum, 12 hizmete ait duaları bilirim.

 

Dergâhları nasıl görüyorsunuz?

Şahkulu, Karacaahmet’in faydası oldu bize; artık rahatlıkla buralardan cenazelerimizi kaldırabiliyoruz.

 

Cem evleri yapılıyor, dernekler kuruluyor... insanların ihtiyaçları var, sorunlar var, siz ne dersiniz dedeler ne olacak, dedelere okul mu açılsın ne yapsın siz ne diyorsunuz?

İnsanların birbirini tanımaları lazım.  1400 senedir Aleviler ne bir hükümdar olmuş, ne de bir siyaseti ele almışlar, ama yine de bu baskıları unutmamışlar, biz de bunu yürüteceğiz.

 

Nasıl yürüteceğiz?

Gereken dergisini satmak gelmek tanışmak.

 

26-10-1999, CEM VAKFI GENEL MERKEZİ

KOCA AHMET YESEVİ KÜLTÜR VE CEMEVİ.