HÜSEYİN ÇIRAKMAN - ÇIRAKMAN -

Cuma, 03 Ocak 2014 11:07 tarihinde yayınlandı. | Ayhan AYDIN tarafından yazıldı. |

| Gösterim: 1898

HÜSEYİN ÇIRAKMAN

- ÇIRAKMAN -

AYHAN AYDIN

Siz, Anadolu kültürünün sesli ve sözlü yorumu olan, Halk Ozanlığı’nın günümüzdeki önemli temsilcilerinden birisiniz. Bin bir zorlukla geçse de yaşamınız, hayatı, insanları hep sevdiniz, onlarla iç içe oldunuz. Saz çalmaya nasıl başladınız? Çalışmalarınız nasıl bir seyir izledi. Hangi ozanlardan etkilendiniz? Kimlerle beraber olup, bu yolu sürdünüz?

1930 yılında Çorum’un Sungurlu İlçesi’nin Körkü Köyü’nde dünyaya gelmişim. Babam, usta aşık deyişlerini cemlerde okurdu. Saz çalamazdı. Ben 10 yaşımda iken halk müziğinden etkilenmiş, istikametimi güzel duygularla ifade etmeyi özümsemişim ki bir daha bu sanatı bırakamadım. Saz çalmayı köyümüzdeki Nesimi isimli bir dededen öğrendim. On dört-on beş yaşlarında kalbimi ve gönlümü ekmek kadar, su kadar sevgiye açtım, özüme yerleştirdim. O dönemde eski aşıklardan çok çalıp okunurdu. Ben de ilk zamanlar onlardan çalıp okudum. Yirmi yaşımda ben de deyişler yazmaya başladım. Daha sonra ise, felsefeye, bilime, tasavvufa önem vermeyi işleyen deyişler yazdım. Bugün de buna devam etmekteyim. Halkın sesinin Hakk’ın sesi olduğunu kabul ettim. Halkın insanca yaşaması için bundaki sorumlu insanları çok eleştirdim. Deyişler yazdım, çaldım, okudum, dinlettim de.

“Yer tutar içinde sevgi özünde / Gülümseme eksik olmaz yüzünde / Tüm insanlar birdir onun gözünde / İnsan haklarına saygı duyanlar” (H. Çırakman). Hüseyin Çırakman hayatı boyunca dürüst, onurlu, haysiyetli din, dil, ırk ayrımı gözetmeyen, bilgili duyarlı bir insan ve insanlık peşinde koştu. Bunun özlemini duydu. Çağdaş düşünceye, insan haklarına, bilim ve tekniğe ulaşmak için sizce neler yapılmalıdır?

Çocuklar ilkokulda okurlarken onların kabiliyetini ölçüp, o kabiliyetli çocukları deneylerle araştırmalarla ortaokula (sanata) yönlendirmek lazım. Liselerde de onlara daha geniş imkanlar tanınmalı o çocuklar imtihansız üniversitelerde araştırmacı yapılmalıdır. Böylece bilim halka anlatılmalı, halka düşünce öğretilmelidir. Fakat ne yazık ki ülkemizi yönetenler bilimden, insan haklarından ne kadar uzak olduklarını her gün gösteriyorlar. İnanç özgürlüğü adı altında dine dayalı, teokratik şeriat özlemcilerinin çalışmaları hat safhaya vardı artık. Halkımız bilime; tekniğe sahip çıkarak şeriata karşı uyanık olmak zorundadır.

“Gelip madde ile ruha karışan / Tabiatla güzellikle yarışan / Yetmiş iki millet ile barışan / Biri sevgi biri saygı biri aşk” (H.Ç.) “Gülümseyip gözlerimin içine / Sevgi ile bakışımı unutmam / Akıl fikir benliğimin üçüne / Gizli gizli akışını unutamam” (H.Ç.)

Aşk ve sevgi şairlerin, ozanların işlediği ana temadır. Bir güzele, bir davaya, bir ulu yola duyulan aşk ve sevgiler. Dağların, nehirlerin, ormanların, çocukların, ıssızlığın yalnızlığın gizemini insan / doğa / yaşam arasındaki çelişkileri yansıtmaya başaran, başarmaya çalışan insanlardır, şairler. Yani sevgisiz, aşksız ne şair ne ozan olunabilir, değil mi? Yeryüzünde ise sevgi ve aşk kadar güzel değerli şeyler de yok...

İnsanlar duygusal ve düşünsel olarak her ikisini de yaşarlar. Sanatçılar ve ozanlar daha çok duygusal olurlar. Hem acıyı hem tatlıyı özümseyerek yaşarlar. Onları şiirleriyle, sazlarıyla çalıp okuyarak nesnel gerçekliği de, öznel gerçeği de ortaya koyarlar. Aşk ve sevgi ozanların aynasıdır. Her zaman kendilerini onun içinde görürler. Cam aynanın arka yüzünde kara leke olur. Baştan başa siyahlık olur ama aşk aynasının arkasında hiç siyahlık olmaz. Çünkü bu ayna cam ayna değil o can aynasıdır. Özü gereği Hakk’ın yüzüdür, insan kendini onda bilirse, gerçek sevgiyi bulmuş olur. İşte o göz her şeye sevgi gözüyle bakar, sevgiyle beraberdirler.

“Aramıza engel gelip girmesin / Dert ıstırap cana acı vermesin / Dıştan kan varsın beni görmesin / Sevgiyi taşıyan öz eyle beni”

***

“Sanatçı aç kalıp yavan yiyince / Yeni alamayıp eski giyince / Hakkımızı bize verin deyine / Hor ve hakir görüp haşlamışlar hep”

***

“Bu derdin dermanı bulunmuyorsa / Parasız tedavi olunmuyorsa / İnsanın değeri bilinmiyorsa / Yoksul halk adına ölmeye geldim”

Sanatçı toplumuna karşı sorumlu olması gereken kişidir. Halkı, toplumu daha çağdaş, insani bir yaşama sürüklemek için tüm varlığıyla da mücadele vermelidir. Ozan da bir sanatçı olarak şiirleriyle, eylemleriyle bunu yansıtmalıdır, değil mi?

10. yüzyıldan günümüze kadar geçen zaman içinde, Emeviler’de Abbasiler’de, Selçuklular’da ve de Osmanlı’da sanat ve sanatçı düşmanlığı almış yürümüş. 2 Temmuz 1993’te 33 canı, sanatçıyı gözler önünde öldürdüler. Ankara Belediye Başkanı, “sanatın içine tükürürüm”, dedi. Fikri Sağlar yetkisinde olmasına rağmen Halk Ozanları Topluluğunu kuramadı. Sosyal Demokratların halkçılık anlayışları bu kadar herhalde. İşte bunlar sanatın içine ettiler. Ozanlar aç, susuz, perişanken onların yanında olmayanlar, sanatçılara sahip çıkmayanlar sanata da darbe vurmaktadırlar. Ama halkımız bunu, bunları unutmayacaktır. Ancak sanatçıya gereken değer verilirse, sanatçı da sanatını icra edebilir, halka yararlı olabilir.

“İyi dalgıç olup aşk deryasına / Dalmayanlar anlayamazlar Yunus’u / Elden belden dilden ahlak dersini / Almayanlar anlayamaz Yunus’u” (H.Ç.)

Aşkın sevginin, dostluğun, dürüstlüğün şairi Yunus Emre yüzyıllar ötesinden, yine tüm insanlığın iyiliği ve güzelliği için varolmaya, etkisini sürdürmeye devam ediyor. Birçok ozan gibi siz de ondan etkilenip şiirler yazdınız. Yunus Emre için neler söyleyeceksiniz?

Ne yazık ki, Karacaoğlan gibi Yunus Emre de yaşadığı dönemlerde ilgi görmemiş. Ehl-i Sünnet’e göre eğitim yapan medreselilerin zaten onu anlaması da beklenemezdi. Çünkü Yunus Emre, Hallac-ı Mansurların inandığı “Varlığın Birliği” felsefesine göre yetişmişti. Onu yetiştiren Taptuk Emre’den bu eğitim, almıştı. O, “Canlı cansız varlıkların hepsi Tanrı’nın dışa görünüşü” diyordu. Bu yüzden “Ne sen var ne ben var, bir tane kaffar var”, diyordu. Yunus Emre, “Ben gezerim yana yana / Aşk boyadı beni kana / Ne akilem ne divane / Gel gör beni aşk neyledi”, diyor. Muhammed Mirac’a Burak’la çıkıp Allah’la buluşmuş, Yunus ise aşkla Tanrı’ya yükselmiş. Hakk’ı yabanda ararken kendi özünde bulmuş. İkiden birliğe ulaşmıştır Yunus.

Bir kitabınızda “... bir çiçek kırmızı renkte ise o çiçeğin tohumunda da kırmızı renk gizlidir. Ve onu toprağa atınca dört şeyle gelişir, büyür, aslına döner” diyorsunuz (Pir Sultan’ın “Serçe kande olsa aslına döner” dediği gibi). Bu dört şey nedir? Öze dönme nasıl olur, özle-varlık hangi felsefede buluşup, birleşir?

Ben, bu deyimi “Çorumlu Halk Ozanları” adlı kitabımda yazmıştım. Bu ancak tabiatçı ve mantık felsefelerinde bulunur. Öyle ya kırmızı renkli çiçeğin tohumunda o kırmızı renk gizlidir. Bunu açığa çıkaracak şeyler ise toprak, su, hava, güneştir. Bir de zamanı buna eklersek o tohum bunlarla büyür. Özünde olanı açığa çıkararak kırmızı renkli çiçekler olur. O da sonunda tohumun içine gizlenir. Tasavvufta da insanlar böyledirler.

İnsan özü gereği her şeyi içinde taşır. Bunlar da öğrenimle, hizmetle, çalışmakla açığa çıkar. Şeriatı, tarikatı, marifeti ve sırrı hakikatı bilmek, kendisini bilmekle olur. Bakın Seyrani ne demiş: “Bir ustaya olsam çırak / Bir olurdu yakın ırak” İnsan da özünde olanı dışa vurursa, düşünürse, bir şeyler yaparsa, ırakları yakın yapar. Herkes de ondan yararlanır.

Kitaplarınızın olduğunu biliyoruz. Bu kitaplar hakkında bilgi verebilir misiniz? “Çorumlu Halk Ozanları” isimli kitabınızı hazırlarken Çorum, Merkez köy ve ilçelerini gezip incelemelerde bulunduğunuzu belirtiyorsunuz. Bu kitabı hazırlarken nasıl bir metod izlediniz? Folklor (halkbilim) verilerinden yararlandınız mı, ozanlar ve şiirleri nasıl seçtiniz?

Yazdığım kitaplarda, sözlü ve yazılı yayınlardan yararlandım. Bu eserlerin özüne sadık kalarak, çeşitli taramalarda bulundum. Eserlerin seçiminde fikir ve sanat boyutlarına, öz Türkçe kelimelerin oranlarına önem verdim.

Ben folklorik yönünü değil de içerdiğini ön plana çıkarmayı düşündüm. Halka hitap etmesini sürdüren, halkın ruhunda hala yaşayan, canlı örnekleri diğerlerine yeğledim. Ama, görüyorum; deyişlerin ve türkülerin ifade etmeye çalıştığı özle halktaki algılama ve yaşama özü birbirini tutmuyor. Ben bunu üzülerek ifade etmek istiyorum. Çoban kavalı çalıyor ama kara koyun o kavaldan anlamıyor.

Deyiş ve diğer şiirlerinizin sayısı beş yüzden fazla. Birçok şiiriniz yıllarca radyo ve televizyonlarda kimi sanatçılar tarafından okundu. “Bugün bize hoş geldiniz erenler” gibi parçalarınızı da halk çok beğendi. Bu eserlerinizden bahsedebilir misiniz?

Ben her zaman sanat halk içindir, düşüncesiyle hareket etmek istedim. Çünkü halkın sesinin, Hakk’ın sesi olduğuna inanıyorum. 1964’te bir derginin düzenlediği yarışmada 40 ozan arasından “Bugün Bize Hoş Geldiniz Erenler”le birinci oldum. Bu şiir halk kitlesi tarafından çok sevilen bir eser oldu. Daha sonra “Pamuk Tarlası Aradım Seni, İnsanlık Mektebi, Üç Duygu, Sevgiyi Aradım, Ya Mürteza” ları yazdım. Ama ne var ki şimdi bu ve yeni yazdığım birçok eseri çalıp okuyacak, geniş halk kitlesine duyuracak durumda değilim. Çünkü halk artık, kaynak kişileri, ozanları değil, pazarlamacı sanatçıları dinliyorlar. Eğer bize olanak verilse halkın hasta ruhunu sağlığa kavuştururuz. Bir de telif haklarımızı alamıyoruz. Korsan kasetçilik aldı yürüdü. Sazımızın telleri paslandı bekliyoruz, bakalım.

İki yıl “Halk Ozanları Kültür Derneği” başkanlığı yaptınız. Yakından gördüğünüz; özelde sizin, genelde halk ozanlarının sorunları nelerdir?

Ben on beş yaşından beri halk içinde halktan yana olup tüm haksızlıklara, yolsuzluklara, vurguna, talana, tüm kötülüklere karşı sazımla, sözümle mücadele verdim. Sazımla geçimimi sağladım. Şu anda ise hiçbir gelirim yok. 1993’te iki kez ameliyat oldum. Şu anda da sağlığım bozuk. Diğer birçok halk ozanı gibi perişanlık ve sefalet içindeyim. Bir kısım halk ozanı yayıcılık yaparak, kaset çıkararak, rahatlıyorlar. Devlet de halk ozanlarına sahip çıkmıyor, Kültür Bakanlığı Bakanlar Kurulu Kararı olduğundan bu yana (07.07.1993’ten beri), ozanlara gereken ilgiyi göstermedi. Sanat ve sanatçıya kirli politika gözlüğüyle bakıyorlar. Biz milletimize, milletvekillerinden daha çok hizmet ediyoruz. Halkımız bunu biliyor aslında.

Günümüzde “popüler kültür” denen aslında yozlaşmadan başka bir şey olmayan ‘yeni dünya yaşam biçimi’nin şarkıları, ‘bandıra bandıra ye beni’, ‘kıl oldum abi’, ‘laga luga yapma’, ‘felsefe yapma’, ‘bu kız bana kazak örmeli’... Bu kokuşan, yozlaşan, çürüyen yaşama ve topluma karşı, ‘sevgi, duygu, yar, özgürlük, güzellik’ diyen halk sanatının icrasının engellenmesinin nedenleri neler, niçin türkülerimizi dinlemiyorlar?

Bunlar popüler kültür, değil tamamen yoz kültürün estirdiği, sadece seks duygusunun ön plana çıktığı bir dürtünün açığa vuruluşudur. Bunlarda gerçek aşk, sevgi ile insana has duygu ve insanı ölümsüzleştiren yücelikler bulunamaz. Biz “Yana yana kül oldum, bir güzele kul oldum” diyorduk. Şimdi bunlar, “Kıl oldum”, diyorlar, “Bandır bandır ye beni” diyorlar. Bu sözlerde sadece seks var, cinsellik var. Bu insanın özünde olan sevgiyi maymun iştahına çevirmek demektir. Bu da çok çok yanlıştır.

İnsan-ı Kamil, onurlu, bilgili insana ulaşma okulu olan Anadolu Aleviliği insan sever-liğin inançsal felsefi ve tasavvufi varlığını en güzel ve ölümsüz şekilde deyiş ve de-melerde göstermiş. Siz A. Aleviliği ve deyişler hakkında neler söyleyeceksiniz?

Kamil insan kendi yağı ile kavrulup pişen ete benzer. O insan tüm kötülüklerden sıyrılmış, aşkın ateşiyle pişmiş, olgun ve sevecen kişi demektir: Tanrı ile bütünleşmiş halk olmuş demektir. Bu tasavvuf inancını Alevi ozanlar çok işlemişler. Örneğin Pir Sultan Abdal: “Aşk harmanında savruldum / Hem elendim hem kavruldum / Kazana girdim kavruldum / Meydana yenmeye geldim” de bunu işliyor. Pişmiş, Hak lokması olmuş, insanın bedeninde var olmuş. Anadolu Alevliği’nde pir, rehber, mürşit ve musahip, gereklidir ki, bunlarla insan, insan-ı kamil olunabilir. Günümüzde ise Alevilik yaşam biçimine dönüşmüştür. Bugün iyi örgütlenirse geçmişteki özlemler, istekler elde edilebilir. Bu örgütlülük iyi sağlam bir temel üzerinde olmalı. Sevgiyi, saygıyı, eşitliği, kardeşliği, birliği, beraberliği, bu kültürün özünde iyi bilinenlerle olabilir.

İpek Bayrak bir şiirinde ‘Bir dost bir post yeter bana’ diyor. Dost ve post kutsal anlamlar kazanmış iki değer. Dostluk hakkında neler düşünüyorsunuz. Sizce dostun, postun anlamı nedir?

Dost sözüne, özüne, kişiliğine güvenilir sevilen ve sayılan insana denir. İnsana iyiliği dokunan, kara günlerde yanında olanlara dost denir. Post koyunun derisindendir, cemlerde tarikatlarda üzerine oturulan belli makamları ifade eden bir kavramdır. Örneğin, ‘Pir Postu’ makam ve mevki olarak en yükseği ifade eder. Alevilik’te on iki post vardır. Bunlar 12 İmam’ı temsil eder. On iki post, on iki hizmet demektir.

Mahzuni Şerif, Aşık İhsani, Mahmut Erdal, Aşık Hüdai, Muharrem Yazıcıoğlu, Adil Ali Atalay, Aşık Yener, Derviş Kemal... Günümüzde halk ozanlığı geleneğini sürdüren ozanlardan birkaçı. Bu ozanlar hakkında neler söyleyeceksiniz? Bunlara ilave edeceğiniz başka önemli halk ozanları var mı?

Bu halk ozanlarımız meyveleri; acısı-tatlısı, ekşisiyle bizim bağımızın, kendi bahçemizin meyveleridir. Hepsini sever saygı duyarım, sanatlarından dolayı. Bu sanatın devam etmesi için yeterli mücadelenin olmadığı kanısındayım. Halk ozanı dostlarımız kendi haklarını hiç aramıyorlar. Bazılarına siyasi partiler parmaklarını batırdıkları baldan biraz tattırıyorlar. Haklarımızı sazımızla, sesimizle savunmamız gerekirken hiç hak istemiyorlar. Örneğin Bakanlar Kurulu’nun 7 Temmuz 1993 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan, ‘Halk Ozanları Topluluğu’ hakkındaki uygulama için yeterli uğraş vermiyorlar. Sivas’ta eğer 33 ozan, sanatçı değil de köy hocası ölseydi, Bakanlar Kurulu kararı gerekmeden 37000 imam hoca, Kültür Bakanlığına alınıp gözetilirdi. İşte ozan dostlar bu mücadelede çok geri kaldılar. Bir tek Mahzuni’nin bir röportajında bunlara değinildiğini gördüm, haklarını arasınlar istiyorum.

Yeni çalışmalarınız var mı? Şu anda neler yapıyorsunuz, nelerle ilgileniyorsunuz?

Bazen kitap okuyorum, bazen müzik çalışmalarında bulunuyorum. Çağrı olursa konserlere gidiyorum. Yayınlanması için kitap yazıyorum. Çalışmalarımı bu alanda sürdürüyorum.

Söyleşi: Nisan 1995, Mamak, Ankara

Folklor / Edebiyat Dergisi, Mayıs / Haziran 1995, Sayı:3

ESERLERİ

Aşık Hüseyin Çırakman, Hayatı ve Deyişleri (1956).
Hak Yardımcı Her Kuluna, Sen Devam Et Okuluna (1963).
Hoş Geldiniz Erenler (1969).
Sesimiz (1973).
Halkın Sesi Halk Ozanları (İnceleme-antoloji, 1975).
Deyişleriyle Dünün ve Bugünün Halk Ozanları, Çorumlu Halk Ozanları, Araştırma-Antoloji, 1992, Alev Yayınları, İstanbul.
Ozanca Yaşamak, Eylül 1999, 350 Sayfa, Talmer Matbacılık, Ankara.

ŞİİRLERİNDEN SEÇMELER

Saygı Duyanlar

Dilde dinde renkte ayrım yapamaz